14 Mayıs 2023 Pazar günü yapılacak seçimler tarihi bir öneme sahiptir. Ancak bu konuya girmeden birkaç cümle ile de olsa geçmişte yaşadığımız gelişme ve seçimleri hatırlamakta faydalar var.
30 Ekim 1918 Mondros Ateşkes Antlaşması Osmanlı Devletinin yenilgisi ve tarih sahnesinden silinmesidir. Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde 23 Nisan 1920 TBMM’nin kuruluşu ve Türkiye Cumhuriyetinin temellerinin atıldığı çok önemli ve tarihi bir gündür. Çünkü bir tarafta saltanat taraftarları, bir tarafta İngiliz egemenliğini isteyenler, bir tarafta Amerikan mandası yanlıları ve bir avuç milli mücadelecinin bilek güreşi sonrası Ankara’da TBMM açılmış ve bağımsızlık savaşına girişilmiştir. 9 Eylül 1922’de İzmir’in kurtuluşu ile düşman yenilmiş, 1923 Temmuzunda Lozan Antlaşması imzalanmış. 29 Ekim 1923’te Türkiye Cumhuriyeti ilan edilmiş, Gazi Mustafa Kemal Atatürk ilk Cumhurbaşkanı olmuştur.
Atatürk’ün Cumhurbaşkanlığı 10 Kasım 1938’e kadar devam eder. Hemen ertesi gün İsmet İnönü 2. Cumhurbaşkanı olarak seçilir. Kısa bir süre sonra ikinci dünya savaşı başlar. Türkiye savaşa girmez, fakat çok büyük ekonomik zorluklar yaşar. 1945’de biten ikinci dünya savaşının iki büyük kazananı vardır. Amerika ve Rusya. Amerikan ve Rus liderler bir araya gelerek dünyayı paylaşırlar. Birçok ülke gibi Türkiye’de Amerika’nın etki alanına girer.
Bu tarihten sonra Türkiye’nin atacağı her adım Amerika’nın kontrolü altında gelişir. Amerikan yönetiminin isteği doğrultusunda sosyal, kültürel ve ekonomik değişimler başlar. O dönemde Türkiye’ye biçilen rol bir tarım ve hayvancılık ülkesi olması, sanayileşme için köyden kente göç politikasıdır.
Amerikan yönetiminin yönlendirmesi ile çok partili seçim sistemine geçiş planlanır. 9 Eylül 1923 tarihinde kurulan CHP’nin yanı sıra yeni partiler ortaya çıkmaya başlar. CHP’den ayrılan bir grup Demokrat Partiyi kurar. Milli Kalkınma Partisi kurulur. Böylece 1946 milletvekili seçimlerine CHP, DP ve MKP katılma hakkını elde eder. Ancak seçimde “açık oy, gizli sayım” yönetimin kullanılacak olması ve iktidarın haksızlık, usulsüzlük ve yolsuzluk yapmasını gerekçe gösteren Milli Kalkınma Partisi seçime girmez. Seçimde İnönü’nün CHP ile Bayar’ın DP katılır. (Amerika’daki Cumhuriyetçiler ile Demokratlar gibi) Ve seçim olur İnönü başkanlığındaki CHP %87,3, eski başbakan Celal Bayar’ın DP’si %11,6 oy alır. Bağımsızlar 5 milletvekili çıkarır.
14 Mayıs 1950 seçimleri bir devrim niteliğindedir. 1923’ten bu tarihe kadar devam eden tek parti iktidarı son bulmuş, halkın %55,2 sinin desteğini alan Demokrat parti seçimi kazanmıştır. Demokrat Parti çoğunun bildiğinin aksine başlangıçta sol ve sosyal demokrat bir yapıya sahiptir. Ancak 1950 seçimlerinde merkez sağ, hürriyetçi, liberal yelpazede yer almış, dini grupların desteğini almış, Amerikan yönetim anlayışının egemen olduğu bir yapılanmadır.
14 Mayıs 1950 seçimlerinde “gizli oy, açık tasnif“ anlayışı uygulanır. “Yeter Söz Milletin” sloganı ile yola çıkan Celal Bayar Başkanlığında Demokrat Parti seçimde %55,2 oy almış, İsmet İnönü Başkanlığındaki CHP %39,6 oy almış, Yusuf Hikmet Bayur yönetiminde Millet Partisi %4,6 oy almış. Demokrat Parti Genel Başkanı ve eski başbakan Celal Bayar, 3. Cumhurbaşkanı seçilmiş, yerine Adnan Menderes geçmiş ve Başbakan olmuştur.
12 Mart 1954 milletvekili seçimlerinde Menderes liderliğindeki Demokrat Parti %58,4 oy almış, İnönü’nün CHP %35,1 oy almış, Bölükbaşı’nın Cumhuriyetçi Millet Partisi %5,3 oy almış. Menderes ezici bir üstünlük sağlamış ve seçimi kazanmış. Ancak Osman Bölükbaşı’nın CMP Kırşehir’de birinci parti olunca ortaya çıkan sonucu içine sindiremeyen iktidar yönetimi, ilden ilçeye dönüştürmüş. Yine aynı dönem içinde Malatya ikiye bölünerek Adıyaman ili kurulmuş. Yeni Nevşehir ve Sakarya illeri kurulmuş.
27 Ekim 1957 seçimlerine giderken, halk iktidardan fazlası ile şikâyetçidir. Bu ortamda seçime gidilir. Muhalefet cephesinde CHP, CMP ve DP’den ayrılarak partileşen Hürriyet Partisi’nin birlikte hareket etme kararı günümüzdeki ittifakların ilk denemesidir. Bol çekişmeli ve sancılı geçen bu erken seçimde DP %48,66, CHP %41,3, CMP %6,5 ve HP %3,5 oy almış, Menderes ve Demokrat Parti bir kere daha kazanmış, ancak tartışmalar bitmemiştir.
27 Mayıs 1960 askeri darbesi ve sonrasına bir sonraki yazımızda devam edeceğiz.
Görüşmek üzere hoşça ve sağlıcakla kalınız.